19.08.2024, 10:32

İstanbul'un dereleri

İstanbul’un kuruluşu ve tarihi ile ilgili yazılara ileride tekrar döneriz. Ancak kentin yetiştirdiği insanlar, kentin coğrafyası, flora ve faunası ile ilgili olarak da yazılacak çok şey var. Bunlarla ilgili olarak da bir şeyler karalamak gerektiğini düşündüm. Bu nedenle bugünkü yazıyı İstanbul’un derelerine ayırdım. Nedeni ise İstanbul’da zaman zaman yaşanan sel felaketleri. Şehrin aldığı her yoğun yağış sonrasında bir sel felaketi yaşanır İstanbul’da. Yazık ki bu felaketlerin sonunun gelmesi pek de kolay değil. Hafızamı biraz yoklayınca son on yıl içerisinde en az altı sel felaketi anımsıyorum koca şehirde. Her ne kadar kenti yönetenler bu durumu “dünyadaki iklim değişikliği” ile açıklamaya çalışmakta iseler de burum biraz farklı bence. “Doğa öcünü alıyor İstanbul’dan”

Nasıl mı? Buyurun :

Efendim bir su şehri idi İstanbul.

Şehrin içinden ya da yakın yörelerden ortaya çıkan yeraltı suları araziye uygun olarak kıvrımlar çizer ve denizle buluşurlardı geçtikleri yerlere hayat vererek. Yaklaşık dört yüz dere vardı burada. Jacques Pervitithch'in 1920'li yıllarda yaptığı İstanbul haritalarında bunların çoğunu görmek olası.

Kağıthane deresi, Alibey deresi, Göksu deresi, Kurbağalıdere, Dolapdere, Kasımpaşa deresi, Ihlamurdere, Ortaköy deresi, Bulanık dere ve daha niceleri.

Geride bıraktığımız yüz yıl içinde yok oldu bu derelerin çoğu. Ya kurudular ya da üzerlerinden yol geçti. Aslında yok olan sadece dereler değildi. Geçtikleri yerlerde hayat verdikleri topraklar ile buralardaki hayvan varlıkları ve bitki örtüsü de yok oldu. Daha doğrusu beton mafyasının hazırladığı mezarlara gömülüp gittiler. Böylelikle yağmurun toprakla buluşması engellendi. Kurutulan dere yataklarına imar izni verildi. Şehri yönetenlerin künkler içine hapsederek üzerine yol yaptıkları derelerin intikamıdır bu yaşanan taşkınlar. Dereleri kurutup üzerine yol veya bina yapanlar dere yatağının üzerine yaptıkları yollara derelerin adlarını vererek onları yaşattıklarını sandılar.(Dolapdere, Ihlamurdere, Dereboyu vb.) yanıldıklarını anladıklarında ise İstanbul bu hali aldı.

Dört yüz dereden söz etmiştim yazının başında her birini yazmaya ne zamanım yeter buna ne de sayfam. Ancak bir seçki yaptım bu seçkiyi paylaşmak istiyorum

Örneğin Lykos ( Λύκος) deresi. Yeni kuşaklar adını bile duymamışlardır bu derenin. İstanbul geçmişi 60 yıl ve daha fazlasına dayananların büyük kısmı ise Bayrampaşa deresi diye bilirler. Gerçek adı Lykos’tur bu derenin. “Madem ki bu şehir bizim bütün coğrafi adlar ve semt isimleri de Türkçe olmalı” diye düşünmüş olmalı birisi. Bayrampaşa deresi yapmışlar

Kimdir bu Bayrampaşa? 4. Murat'ın eniştesi olduktan sonra devlet kademelerinde hızla yükselmiş ve turnacıbaşı (yeniçerilikte orta derecelerde bir rütbe) olarak başlayan kariyerini Sadrazamlıkla sonlandırmış bir zat. En bilinen eylemi yazdığı bir şiirde kendisini hicveden şair Nef’i yi boğdurarak denize attırması. Buralarda bir çiftliği varmış bu adamın. Semte ve buradan çıkarak Langa’dan denize dökülen dereye işte bu katilin adını vermişler.

Bayrampaşa enginarı diye bilinen enginar türüne de Yedikule marulu ve Langa hıyarına da hayat verirdi bu dere, geçtiği tüm yollarda ziraat yapılır ve pek çok insana da geçim kaynağı olurdu.

Surların dışında doğar, Topkapı –Edirnekapı arasından sur içine girerdi.

İstanbul surlarının tarihi çok eskidir. En yenisi Theodosius surları 1600 yıllıktır. İşte 1600 yıl önce bu surlar yapılırken derenin akışına izin verebilmek için bir geçit tasarlanmış. Bir de kule yapılmış bu geçidin yanı başına. Meşhur Sulukule.

Tam bin altı yüz yıl önce suyun değerini kavramış insanların şehre girip güvenli bir biçimde akabilmesi için tasarımlar yapılmış ama günümüzden yetmiş yıl önce Adnan Menderes adlı kent katilinin uygulamaları sonucu kurutulmuş bu dere. Üzerinden Vatan Caddesi dedikleri yolu geçirdiler. Sonraki yıllarda metro geçti bu güzergahtan. Bir zamanlar suların aktığı bu güzergahta şimdi motorlu araçlar ve elektrikli trenler akıyor . Derenin hayat verdiği bostanlar ise apartman oldular çoktan .

Bir de Ayamama deresi var sözünü etmek istediğim. Bugün Başakşehir adını almış yerleşim bölgesinden çıkar Bağcılar ve Bahçelievler’den geçerek Bakırköy’de denize dökülürdü. Yaklaşık 40. Km uzunluğunda idi bu dere. Hala akıyor ama..

Önce adından söz edelim. İki farklı görüş var bu konuda. İlkine göre derenin adı Kapadokyalı bir aziz olan Άγιος Μάμας (Aziz Mamas) tan gelir. Diğer görüşe göre ise dereye adını veren Meryem Ana’dır. Άγία Μαμά (Kutsal Anne) ben ikinci görüşü daha akla yakın bulanlardanım. Ancak hangi görüş doğru olursa olsun, İstanbul coğrafyasının ilk tek tanrılı dini olan Ortodoks dini tarihinde çok önemli bir yeri olduğu son derece açık.

Peki ne yapmış bu kutsal isme nasıl saygı göstermiş TC yönetimleri? İşte yanıtı:

Ataköy’den geçerdi dere 70 li yıllara kadar. Derenin geçiş yolu üzerinde bir ayazma vardı. Ortodoks arkadaşlarımızın gelip ibadet ettikleri yerlerden biri idi burası. Bölge imara açıldı ve ayazma hiçbir iz kalmayacak şekilde yok edildi. Aslında yok edilen bir kültür, bir tarihti elbette. 6-7 Eylül 1955 den bu yana süregelen kültürel soykırım politikalarının bir parçası

Ayamama deresinin etrafında da köyler vardı ve burada da ziraat yapılırdı. Köyler önce mahalle ardından ilçe olacak şekilde büyüdü. Bostanlar apartman oldular. Dere yatağı küçüldü ve kirlendi. Dere yatağı olan arazileri imara açtılar. Derenin bir kısmını yer altına aldılar, yatağını değiştirdiler sözde ıslah çalışmaları yaptılar ama engel olamadılar taşkınlara. Sözde ıslah çalışmaları fayda ermiyor ve doğa İstanbul’dan öcünü alıyor er veya geç.

Yorumlar (1)
Fatma Ökmen 6 ay önce
Yerel yönetime geçişten sonra başta İstanbul'un kimyasını bozdular. Hizmet adı altında her türlü talan dolanla güzelim İstanbul'u yaşanır olmaktan çıkardılar.
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 21 57
2. Fenerbahçe 22 54
3. Samsunspor 22 43
4. Eyüpspor 22 39
5. Göztepe 22 35
6. Beşiktaş 21 35
7. Başakşehir 22 33
8. Kasımpaşa 22 31
9. Trabzonspor 21 29
10. Alanyaspor 22 28
11. Rizespor 22 27
12. Gaziantep FK 21 26
13. Antalyaspor 22 26
14. Konyaspor 22 24
15. Sivasspor 22 23
16. Kayserispor 21 20
17. Bodrum FK 22 17
18. Hatayspor 22 10
19. A.Demirspor 21 5
Takımlar O P
1. Kocaelispor 23 48
2. Karagümrük 23 42
3. Erzurumspor 23 40
4. Gençlerbirliği 23 37
5. Bandırmaspor 23 37
6. İstanbulspor 23 36
7. Ahlatçı Çorum FK 23 35
8. Keçiörengücü 23 34
9. Boluspor 23 33
10. Pendikspor 23 33
11. Ümraniye 23 32
12. Esenler Erokspor 23 31
13. Amed Sportif 23 31
14. Ankaragücü 23 30
15. Manisa FK 23 30
16. Sakaryaspor 23 30
17. Igdir FK 23 29
18. Şanlıurfaspor 23 28
19. Adanaspor 23 19
20. Yeni Malatyaspor 23 -21
Takımlar O P
1. Liverpool 23 56
2. Arsenal 24 50
3. Nottingham Forest 24 47
4. Chelsea 24 43
5. M.City 24 41
6. Newcastle 24 41
7. Bournemouth 24 40
8. Aston Villa 24 37
9. Fulham 24 36
10. Brighton 24 34
11. Brentford 24 31
12. Crystal Palace 24 30
13. M. United 24 29
14. Tottenham 24 27
15. West Ham United 24 27
16. Everton 23 26
17. Wolves 24 19
18. Leicester City 24 17
19. Ipswich Town 24 16
20. Southampton 24 9
Takımlar O P
1. Real Madrid 23 50
2. Atletico Madrid 23 49
3. Barcelona 23 48
4. Athletic Bilbao 23 44
5. Villarreal 23 40
6. Rayo Vallecano 23 35
7. Real Sociedad 23 31
8. Girona 23 31
9. Osasuna 23 31
10. Mallorca 23 31
11. Real Betis 23 29
12. Celta Vigo 23 28
13. Sevilla 23 28
14. Getafe 23 27
15. Las Palmas 23 23
16. Espanyol 23 23
17. Leganes 23 23
18. Valencia 23 22
19. Deportivo Alaves 23 21
20. Real Valladolid 23 15