Karaköy, ya da orijinal adı ile Karayköy, yani Karay Yahudilerinin ya da kimilerine göre Yahudi inancını benimsemiş Hazar Türklerinin (Karaytaylar) tarihsel yerleşim bölgesi. Yani Galata’yı ikame eden Türkçe bir ad değil Karaköy. Daha Bizans döneminde bu bölgeye yerleşmiş bir kavmin mirası. Galata ile ilişkisi de Rıhtım, Galata Kulesi, Azapkapı ve Tophane ile sınırları belirlenmiş Galata’nın bir mahallesi olması. Rıhtım, Yolcu Salonu, Balıkçılar Çarşısı ve Yüksekkaldırım yokuşunun başlangıcı, İşte bu sınırlarla belirlenir Karaköy.
Yeri gelmişken Karaköy hakkında doğru bilinen yanlışları özetledikten sonra asıl konumuza geçelim:
Bizans öncesinden beri bir liman bölgesi olan Karaköy tarih boyunca dünyanın dört bucağından gelen insanların uğrak yeri olmuş, değişik uygarlıklar ve kültürlerin kaynaşmasına arabuluculuk etmiştir adeta. Karaköy kahveleri bir dönem şehrin eğlence yaşamına öncülük etmişti. Ünlü “Deniz Kızı Eftalya” önce burada sahneye çıkmıştır örneğin.
Mumhane caddesi Karaköy Meydanı ile Tophane arasındaki caddelerden biridir. Kemankeş Kara Mustafa Caddesi ile Necatibey Caddesi arasında kalır.
Öykümüz tam burada başlar. Cadde üzerinde yürürken Mimarlar odası binasını geçince başınızı yukarıya kaldırın. Gördüğünüz manzara karşısında hayrete düşeceksiniz. Benzerlerine ancak bir Rusya şehrini tanıtan kartpostallarda rastlayabileceğiniz ilginç kubbelerle karşılaşacaksınız tam tanımladığım noktada gökyüzüne bakarsanız eğer.
Çatı kiliseleridir bunlar. Yaklaşık 150 yıldan beri İstanbul’un kültürüne katkı yapıyorlar. Birbirine çok yakın üç binanın çatısına kurulmuş Rus kiliseleri bunlar. Aslında kilise yerine şapel demek daha doğru olacak. Büyükçe bir evin salonu kadar alan işgal etmekte her biri. Son derece şirin yapılar. Gerek soğan biçimindeki kubbeleri ile gerekse içindeki birbirinden güzel ikonaları ile.
Günümüzden yaklaşık 150 yıl önce, 19. Yüzyılın 2. Yarısında inşa edilmiş bunlar. Binaların amacı belli. Aynoroz’a veya Kudüs’e hacı olmak amacı ile giden Ruslar İstanbul’da konaklar, burada bir süre dinlenip hazırlıklarını tamamladıktan sonra yola devam ederlermiş. İşte bu hacı adaylarının konaklama gereksinmelerini gidermek amacı ile yapılmış olan binaların tepelerine de ibadet ihtiyaçlarını karşılamak amacı ile söz konusu şapeller yapılmış. İşin bir de siyasi boyutu var. Ortodoksların koruyuculuğuna soyunmuş çarlık Rusya’sı Moskova patrikliğine bağlı bu şapeller aracılığı ile bir yandan İstanbul Ortodokslarına varlığını hissettirmek bir yandan da Payitaht ’ta elçilik dışında bir başka Rus yapılanması yaratmak istemiştir bu binalar ve şapeller aracılığı ile. Kuruluş döneminde Moskova’ya bağlıdır buralar. Ancak bu durum pek uzun sürmez. 1917 devriminden sonra Sovyet hükümeti buralar ile ilgisini kesmiş. Şapeller ve binalar da Aynoroz’a dolayısı ile ekümenik patrikhaneye bağlanmış bu süreçte. Binalar ise kızıl ordudan kaçan Beyaz Rusları barındırmış uzunca bir süre.
Günümüzde üç tanesi varlıklarını sürdürmekte bu kiliselerin. Manastır han üzerindeki Aya Panteleymon, Aya Andrea han üzerindeki Aya Andrea ve Nimet han üzerindeki Aya İlia. Aya Andrea han gerçek bir iş merkezi bugün. Manastır han hala İstanbul’da yaşayan Beyaz Rusların mekânı. Nimet han ise kapalı. Dolayısı ile Aya İlia şapeline ulaşabilmek pek mümkün değil. Aya Panteleymon her daim açık. Biraz yorulmayı göze alırsanız ziyaret edebilirsiniz. Yorulmak derken Karaköy’e gitmeyi kastetmiyorum tabi. Önce altı kat merdiven çıkacaksınız. Ardından şapele ulaşmak için birkaç basamak daha tırmanacaksınız. Değer mi? Elbette değer. Bu uğraşınızın sonunda dünyada belki de eşi olmayan bir dinsel mekâna ulaşmış oluyorsunuz. Terasta göreceğiniz manzara da promosyonu bu çabanızın
Aya Andrea ise belli günlerde açık sadece.
Yaşlı bir Rus papazın çekip çevirdiği Aya Panteleymon ise son derce bakımsız bir durumda. Patrikhane ile ilgili Ekümeniklik tartışmalarına ara verip bu binaya el atarak yenilenmesini sağlasa resmi kuruluşlarımız, dünyada benzeri belki de bulunmayan bir kültür hazinesinin ömrünü uzatış olurlar ama onlar anlamsız ve kısır tartışmalarla zaman geçirmeyi tercih ediyorlar.
YAZIK